پلاکت‌ها یکی از انواع سلول‌های خونی هستند که به لخته شدن خون کمک میکنند. وقتی آسیب می‌بینید و خونریزی اتفاق میافتد، لخته شدن خون جلوی از دست رفتن بیش از حد خون را می‌گیرد. کاهش تعداد پلاکت‌ها (که به آن ترومبوسیتوپنی هم گفته میشود) می‌تواند خطر مشکلات خونریزی را بالا ببرد
علت‌های ترومبوسیتوپنی یا کاهش تعداد پلاکت‌ها چیست؟
کاهش تعداد پلاکت‌ها می‌تواند به دلیل خود سرطان، یا درمان‌های سرطان یا دلایل دیگری باشد:
- انواع خاصی از درمان‌های سرطان مانند شیمی‌درمانی یا پرتودرمانی
- برخی از انواع سرطان مانند سرطان کبد، لوسمی‌ها، لنفوم‌ها و ماکروگلوبولینمی والدنشتروم
- اختلالاتی که بر مغز استخوان تأثیر می‌گذارند، مانند سندرم‌های میلودیسپلاستیک (MDS)
- مشکلات سیستم ایمنی مانند پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک (ITP) یا لوپوس (لوپوس سیستمیک)
- عفونت‌هایی مانند ویروس اپشتین-بار (EBV)، ویروس نقص ایمنی انسانی (HIV) و سپسیس
- مشکلات کبدی مانند سیروز یا هپاتیت
- داروهایی مانند داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی ( آسپرین ، بروفن ،ناپروکسن ،دیکلوفناک ، ایندومتاسین ) ، داروهای ضد انعقاد (رقیق‌کننده خون مثل وارفارین، آپیکسابان، پلاویکس و…)، بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها و داروهای ضد تشنج
علائم کاهش تعداد پلاکت‌ها (ترومبوسیتوپنی) ممکن است شامل کبودی و خونریزی باشد، به ویژه در افراد مبتلا به سرطان.
پ ن :هر چندمعمولا تا وقتی تعداد پلاکت ها خیلی پایین بیاید اغلب افراد علامت خاصی ندارند (مترجم)ولی توجه به نشانه ها مهم است .
برخی از علائم و نشانه‌های رایج کاهش پلاکت‌ها عبارتند از:
اگر هر کدام از این علائم را مشاهده کردید، فوراً با تیم مراقبت از سرطان خود تماس بگیرید و یا به اورژانس مراجعه کنيد :
- خونریزی از دهان، لثه‌ها، بینی یا مقعد که بعد از چند دقیقه هنوز قطع نشده.
- وجود خون در مایعات بدن مثل بزاق، استفراغ
- مدفوع قرمز یا سیاه یا دفع خون از مقعد (هر چند مصرف غذاهایی مثل چغندر یا داروهایی مثل قرص آهن هم رنگ مدفوع را تغییر میدهند )
- ادرار قرمز یا صورتی
- خونریزی قاعدگی شدیدتر از معمول یا در زمان غیر معمول یا خیلی طول کشیده .
- کبودی‌های بیشتر یا شدیدتر از حد معمول
- نقاط قرمز یا بنفش کوچک روی پوست، که اغلب روی پاها و ساق پا ظاهر می‌شوند (به نام پتشی)
- سردردهای شدید یا تاری دید
- ضعف یا سرگیجه‌ای که با گذشت زمان بدتر میشود
- گیجی جدید یا خواب آلودگی شدیدتر از معمول
- علائم سکته مغزی
به خاطر داشته باشید که افراد مبتلا به سرطان خطر بیشتری برای ایجاد لخته‌های خونی دارند (بخصوص کسانی که وزن خیلی بالا دارند ، سابقه خانوادگی لخته خون دارند یا خودشان لخته خون داشته اند ، افرادی که تحرک خیلی کمی دارند یا بی تحرک هستند ) بنابراین اگر شما هم در معرض خطر لخته خون وهم افت پلاکت باشید میتوانید باپزشکتان درباره نیاز به تعادل بین خطر خونریزی و خطر لخته‌های خونی صحبت کنید.
اگر پلاکت‌های شما پایین است ویکی از اتفاقات زیر رخ داده ، فوراً با 115 تماس بگیرید یا به اورژانس بروید:
- زمین خوردید یا سرتان ضربه خورده است
- خونریزی دارید که متوقف نمی‌شود
- دچار گیجی جدید یا بدتر شده‌اید
چگونه کاهش تعداد پلاکت‌ها تشخیص داده میشود؟
در طول درمان، تیم مراقبت از سرطان تعداد پلاکت‌های شما را به صورت دوره‌ای از طریق آزمایش خون کامل (CBC) بررسی می کند.
میتوانید از تیم مراقبت از سرطان خود بپرسید که آیا نوع سرطان یا درمان‌های شما خطر کاهش پلاکت‌ها را افزایش می‌دهد یا خیر.
چگونه کاهش پلاکت‌ها درمان میشود؟
درمان کاهش پلاکت‌ها به علت آن و مقدار کم بودن پلاکت ها بستگی دارد:
- اگر پلاکت‌های شما خیلی پایین است یا علائم خونریزی دارید ، تزریق پلاکت انجام میشود
- در موارد خفیف تر ممکن است چند روز به بدنتان فرصت داده شود تا کمبود پلاکت را جبران کند ، یا از داروهایی که ساخت پلاکت را در بدن تحریک میکنند استفاده شود
- اگر شیمی‌درمانی یا سایر درمان‌ها باعث کاهش پلاکت‌ها شده‌اند، پزشک ممکن است دوز دارو را کاهش دهد، به درمان دیگری تغییر دهد یا درمان را تا زمانی که بدن شما بهبود یابد متوقف کند.
- اگر مشکل سلامتی مانند اختلالات ایمنی یا عفونت باعث کاهش پلاکت‌ها شده باشد، درمان آن مشکل می‌تواند به بهبود تعداد پلاکت‌ها کمک کند.
اقدامات لازم در صورت کاهش تعداد پلاکت‌ها
اگر تعداد پلاکت‌های شما پایین است، تیم مراقبت از سرطان ممکن است پیشنهادهایی برای پیشگیری از مشکلات خونریزی به شما بدهد:
از خودتان بیشتر مراقبت کنید:
- از انجام کارهایی که ممکن است باعث آسیب، لغزش یا زمین خوردن شوند، مانند ورزش‌های شدید، بالا رفتن از نردبان، راه رفتن روی سطوح مرطوب یا یخی، خودداری کنید.
- از مسواک نرم استفاده کنید. از پزشک خود بپرسید که آیا استفاده از نخ دندان مجاز است یا خیر.
- از ریش‌تراش برقی استفاده کنید (نه تیغ معمولی).
- حتی در منزل از کفش یا دمپایی روفرشی استفاده کنید .
- کف خانه را همیشه تمیز و بدون موانع نگه دارید تا از زمین خوردن یا پا گذاشتن روی اجسام تیز جلوگیری کنید
- با اشیاء تیز مانند چاقو، قیچی یا ابزارهای دیگر با دقت بیشتری کار کنید.
- برای جلوگیری از یبوست و بواسیر، از نرم‌کننده مدفوع استفاده کنید.
- چیزی را وارد مقعد نکنید (مثل تنقیه یا دماسنج یا شیاف).
- از فشار زیاد در هنگام فین کردن یا سرفه کردن خودداری کنید.
- از کرم های مرطوب کننده و بالک لب استفاده کنید تا از ترک پوستی یا ترک خوردن لب ها جلوگیری کنید
- اگر دچار خونریزی شدید (مثلا خونریزی از بینی یا زخم پوستی) ناحیه ای که خونریزی دارد را با یک دستمال یا پارچه تمیز به آرامی فشار دهید تا وقتی خونریزی قطع شود.
- اگر جایی از بدنتان کبود شد روی آن ناحیه کیسه یخ بگذارید.
مراقب داروها و درمان‌های طبیعی باشید
- از مصرف داروهایی که خون را رقیق میکنند، خودداری کنید، مگر اینکه پزشکتان توصیه کرده باشد. این داروها شامل آسپرین و داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن و ناپروکسن ،دیکلوفناک ، ایندوتاسین ، سلکوکسیب هستند.
- بعضی از داروهایی که بدون نسخه تهیه میکنید میتوانند حاوی ترکیبات بالا یا هر ترکیب ضدانعقاد دیگری باشند . مثلا داروی نوافن در ایران که حاوی بروفن است. بنابراین قبل از استفاده برچسب محتویات داروها را مطالعه کنید
- در دورانی که پلاکت شما پایین است ، بهتر است از مصرف الکل خودداری کنید، یا مصرف آن را محدود کنید.
- به تیم مراقبت از سرطان خود در مورد همه داروهای تجویزی و غیرتجویزی که مصرف میکنید اطلاع دهید.
- آن‌ها را در جریان هرگونه مکمل، ویتامین یا گیاهان دارویی که مصرف میکنید قرار دهید، چون این‌ها هم میتوانند بر خون تأثیر بگذارند.
در شرایط زیر فوراً با پزشک یا تیم درمانی خود تماس بگیرید یا به اورژانس مراجعه کنید :
- استفراغ تیره یا قرمز روشن دارید
- مدفوع قرمز یا سیاه دارید
- دچار سرگیجه، سبکی سر، یا مشکلات تعادلی شده‌اید
- بیش از ۲۴ ساعت در رختخواب بوده‌اید و گیج یا خواب آلود هستید
